Mind Wandering: perspectief voor ADD?

Het Mind Wandering Perspectief vormt een belangrijke hoeksteen in mijn visie op en benadering van ADD. Dit vernieuwende idee, uitgewerkt in een invloedrijk wetenschappelijk artikel uit 2018, biedt een fascinerende verklaring voor de bekende symptomen van AD(H)D. Niet alleen door naar gedrag te kijken, maar door te laten zien hoe in de hersenen het ‘dagdroomnetwerk’ – het Default Mode Network – bij ADD nooit écht uitgaat.

Waar staan we nu, jaren later? Heeft de wetenschap het idee omarmd, bijgesteld of juist weer verlaten? En vooral: wat kun je als professional of als iemand met ADD met deze kennis? Ontdek in dit artikel hoe het Mind Wandering Perspectief niet alleen de inzichten, maar ook de aanpak rond heling en bevrijding bij ADD diepgaand verandert.

“Ervaring is een onmetelijke rijkdom. We denken meer dan we kunnen zeggen. We voelen meer dan we kunnen denken. We leven meer dan we kunnen voelen … En er is nog veel meer.” – Gene Gindin

Een korte voorgeschiedenis

Het betreffende artikel Mind wandering perspective on attention-deficit/hyperactivity disorder van Natali Bozhilova en collega’s verscheen in 2018.

Een bijzonder jaar: ik kreeg zelf mijn ADD-diagnose én las Scattered Minds van Gabor Maté. Scattered minds (in het Nederlands: Het verstrooide brein) gaf mij een schok van herkenning. Daarna kwam ik dit artikel tegen en later nog een boeiend artikel over creativiteit. Ik begon verbanden te zien,  wat het verlangen in mij wekte om tot een alles omvattende integrale visie op ADHD te komen. Deze werkte ik tenslotte uit in mijn webinar en online cursus ADhD van binnenuit!

Het Mind Wandering Perspectief gaf mij daartoe hét verbindende puzzelstukje. ADHD, stress-theorie en trauma-theorie (Gabor Maté, Bessel van der Kolk), maar ook de psychologie van creativiteit – vielen op hun plaats. Dit vormde de basis voor een succesvolle therapeutische aanpak vanuit Zijnsoriëntatie.

Deze wetenschappelijke denk- en onderzoeksrichting verklaart namelijk niet alleen waarom we vaak zo moeilijk ons hoofd erbij kunnen houden, en waarom we moeite hebben om gemotiveerd te blijven. In breder perspectief echter ook waarom mensen met ADHD zo gevoelig zijn voor negatieve zelfreflectie (zoals zelftwijfel), onverwerkte emoties én voor ongeremde creativiteit. Dit alles is uiteindelijk óók weer van (beperkende) invloed op het kunnen reguleren van aandacht en het verwerken van informatie en emoties.

Hoe staat het er nu mee?

Inmiddels zijn we zeven jaar verder. Inmiddels mag de vraag gesteld worden, in hoeverre het Mind Wandering Perspectief een blijvende  invloed heeft gehad op onze kennis en praktijk rondom ADHD. En voor mij: nog steeds met recht een basis vormt voor mijn benadering.

Staat het nog, is de theorie erachter verder onderbouwd? Of kunnen we wel inpakken, heeft nieuw onderzoek het juist ontkracht? Hoe staat het met mijn ‘doorvertalingen’ naar trauma en creativiteit? Welke verbanden kunnen er inmiddels daadwerkelijk gelegd worden met deze aspecten?

Dit artikel beantwoordt die vragen. Maar ook praktisch: welke aanwijzingen voor therapie en zelfhulp kunnen uit dit onderzoek worden getrokken?

Voor dit artikel heb ik Perplexity gebruikt, een AI-zoekmachine, om uitgebreid wetenschappelijk onderzoek te analyseren. Na het oorspronkelijke artikel verschenen meer dan 50 vervolgstudies en discussies, onmogelijk om dat allemaal zelf te lezen. Perplexity hielp mij om hieruit trends boven water te halen en conclusies te trekken.

De kern: de theorie ‘staat’

Welnu: het artikel heeft brede wetenschappelijke erkenning gekregen en veel impact gehad. Het heeft geleid tot omvangrijke vervolgonderzoeken en discussies die de oorspronkelijke theorie hebben uitgebreid, genuanceerd en gedeeltelijk bevestigd. Zie o.a. hier, hier en hier.

De theorie heeft succesvol een paradigmaverschuiving teweeggebracht, van puur gedrag-gericht (en dopamine-verklaard) naar het begrijpen van interne cognitieve processen bij ADHD. Het heeft bovendien geleid tot innovatieve behandelingsmethoden en een rijker wetenschappelijk begrip van ADHD, dat ook nog eens dichter bij de beleving van mensen staat. Een perspectief dus waar je wat mee kan.

Met ADD schakel je anders

De theorie stelt dat ‘mind wandering’ – het spontaan afdwalen van gedachten, ook dagdromen genoemd – de kern is van de ADD-ervaring. Volgens neurologisch onderzoek (fMRI scans) komt dit door een andere samenwerking tussen drie breinnetwerken:

• Default Mode Netwerk (DMN): de ‘fantasie-stand’, actief bij dagdromen, nadenken over verleden en toekomst.
• Central Executive Netwerk (CEN): de ’taakstand’, actief bij focussen, plannen en afronden van taken.
• Salience Netwerk (SN): de ‘wisselwachter’, bepaalt of je aandacht naar buiten (CEN) of naar binnen (DMN) gericht is.

Normaal schakelt het Salience Netwerk soepel en volledig tussen DMN en CEN. Je ‘bent’ normaal gesproken met je mind óf werkzaam in je DMN óf in je CEN.

Bron: Tereza Nekovarova et al.

Bij ADHD werkt deze ‘schakelaar’ minder goed, waardoor je gedachten vaker (deels) afzwaaien naar en blijven hangen in het DMN. Hierdoor raak je makkelijk afgeleid. Je geest dwaalt (deels) af naar je binnenwereld, waardoor je concentratie en taak­prestaties kelderen.

Wil je het uitgebreide verhaal over de neurologie van dit systeem lezen? Lees dan mijn artikel over Creativiteit en ADD. Of beter nog, volg mijn Webinar/Online Cursus ADhD van binnenuit!.

Wetenschappelijke onderbouwing

Het artikel bouwt daarin voort op eerder wetenschappelijk bewijs dat het Salience Netwerk inderdaad als schakelaar fungeert (zie bijvoorbeeld hier en hier). Ook: dat bij ADHD deze functie minder goed werkt, waardoor er concurrentie ontstaat tussen de netwerken (zie hier).

Nadien toonden hersenscans bovendien aan dat:

• Volwassenen met ADHD meer DMN-activiteit hebben tijdens taken, wat leidt tot slechtere prestaties (zie hier en hier).
• De verbindingen tussen SN en CEN zwakker zijn bij mensen met ADHD. Hierdoor is het lastiger je focus vast te houden (zie hier).
• Het SN en DMN soms juist weer te sterk verbonden zijn en het schakelen grillig verloopt. Dit geeft meer chaos in het brein (zie bijvoorbeeld hier).
• Soepel schakelen tussen DMN en CEN juist samenhangt met creativiteit, wat het schakelingmechanisme verder ondersteunt (zie hier).

Ook empirisch vervolgonderzoek heeft sterke verbanden aangetoond tussen mind wandering en het (mentale) gedrag bij mensen met ADHD:

• Spontane mind wandering verklaart functionele beperkingen bij volwassenen met ADHD (zie hier en hier).
• De Mind Excessively Wandering Scale (MEWS) is een goed diagnose instrument gebleken, onder andere voor het voorspellen de mate waarin mensen ADHD-lastigheden ervaren (zie hier, hier en hier).
• Kinderen met ADHD zijn significant gevoeliger voor mind wandering-interferentie in proeftaken (zie hier).

Met name voor ADD

Wel werd in vervolgonderzoek de ‘verklaringskracht’ van de mind wandering theorie wat genuanceerd. Mind wandering als gevolg van deze andersoortige (‘haperende’) schakeling verklaart niet alle lastigheden die mensen met AD(H)D kunnen ervaren.

Mind wandering verklaart vooral problemen met aandacht, informatie- en emotieverwerking (inclusief de rol van intrinsieke motivatie). Risicogedrag en moeilijk kunnen stilzitten worden minder door deze theorie verklaard – dingen die typisch onder de H in ADHD worden gevat.

Mind wandering kan zich overigens ook uiten als ‘racing thoughts’, naast dagdromen in de zin van ‘spontaan in jezelf verzonken raken’. Beide hangen samen met moeite om aandacht en emoties te reguleren. Onderzoek naar racing thoughts is nog in ontwikkeling (zie hier). We gaan er echter vanuit dat het neurologisch óók het gevolg is van de ‘glijdende schakeling’ tussen CEN en DMN.

Wat leidt ons dan af?

Vervolgens is het van belang om stil te staan bij wat maakt dat mensen met ADHD makkelijk afgeleid en naar binnen gekeerd kunnen raken. Is dat alleen vanwege een haperende schakeling – of is het ook omdat iets de aandacht (bewust of onbewust) naar binnen trekt en het DMN als het ware kaapt? Laten we dat eens onderzoeken.

Mensen met ADHD zijn gevoeliger voor zowel externe als interne prikkels. Denk daarbij aan zintuiglijke prikkels en lichaamssensaties, maar ook voor gedachten, gevoelens, associaties en herinneringen. Deze prikkelen het Salience Netwerk, dat juist gevoed wordt door dergelijke prikkels.

Het DMN is betrokken bij dagdromen, (zelf)reflectie, emotieverwerking, associëren en fantaseren. Stress en emoties, inclusief dreigende of vermeende triggering van oude pijn, kunnen dus zowel het SN overprikkelen als het DMN versterken. Dat gaat dan juist met die innerlijke prikkels aan de haal. Hierdoor wordt dit netwerk in beslag genomen (gekaapt) en tegelijk dominanter. Met alle gevolgen van dien voor ons mentale en emotionele functioneren.

Van sluiproute naar snel-weg

Een tweede mechanisme is, dat bij stress en emoties, inclusief dreigende of vermeende triggering van oude pijn, het DMN kan worden gebruikt als vluchtroute: om te verdwijnen in leegte, gevoelloosheid, onrust, ‘brainfog’, er niet meer bij zijn – soms tot een black-out aan toe. Een vluchtroute die uiteindelijk een automatisme wordt, ook als er niets aan de hand is.

Mind wandering en ontwikkelingstrauma

Vandaar dat ik al snel de link legde met ontwikkelingstrauma, emotie- en stressverwerking. Het perspectief van Gabor Maté. Beide processen zijn immers trauma-trigger responses.

Als het DMN continu actief is, dan is het aannemelijk dat het, bij voldoende innerlijke druk (onbewust), op de achtergrond veel bezig is met het emotieregulatie en het vermijden van pijn en onzekerheid. Bijvoorbeeld met het reguleren van angst, onzekerheid en zelftwijfel. Of met innerlijke discussies met een nare Innerlijke Criticus.

Trauma – zeker uit de vroege kindertijd – en triggering daarvan kan deze situatie verergeren. Negatieve reacties van buitenaf en jezelf gedurende later aangeleerde niet-constructieve coping (wat Cathelijne Wildervanck in ADHD, Hoe haal je het uit je hoofd? ‘gevolgschade’ noemt) verdiepen het probleem.

Wat was er eerst?

Trauma als factor veronderstelt dan dat het gaan ‘slippen’ van de  ‘schakelfactor’ (mede) afhankelijk is van tijd en ontwikkeling. Dat het iets is dat mede ontstaat als gevolg van (vroeg)kinderlijke stress en trauma. Dat ook weer afweer-, coping of compensatiemechanismen stimuleert om herhaling van de pijn de ‘helpen’ voorkomen.

De vraagstelling is nu: wat was er eerst? Heb je met je ADD een aangeboren ‘slippende schakeling’? Of leer je jezelf, bij wijze van coping, om de uitschakeling van het DMN niet volledig te maken? “Zodat je er niet bij hoeft te zijn” als je mogelijk in je pijn wordt aangeraakt.

Mijn aanname was, dat beide waar zijn: er is ongetwijfeld een genetische, aangeboren factor die maakt dat je een verhoogde gevoeligheid hebt van het Salience Netwerk voor externe en innerlijke prikkels. Mogelijk ook van je vermogen om je DMN altijd een beetje aan te houden.

Baby’s met deze factor hebben dan een verhoogde kans om later AD(H)D te ontwikkelen, maar ook om significant creatiever te zijn.

Mind wandering en opgroeien

Uit onderzoek blijkt inderdaad, dat de schakelfunctie van het Salience Netwerk zich pas geleidelijk gedurende je ontwikkeling als kind en jongvolwassene ontwikkelt. Zie bijvoorbeeld hier en hier.

Inclusief dus een mogelijk achterblijvend vermogen om je DMN helemaal uit te zetten. Of juist een ontwikkeling door te maken waardoor je beide netwerken effectiever kunt schakelen laten en samenwerken, waardoor je je creativiteit optimaal kunt ontwikkelen.

De bepalende factoren van deze ontwikkeling ‘linksom of rechtsom’ zijn volgens mij: innerlijke rust en (zelf)bewustzijn. Dat vraagt een stimulerende en veilige bedding waarin beide, gedurende je jeugd, kunnen floreren.

Bewijs: trauma als factor van betekenis

Het is van hieruit heel goed te begrijpen en te verklaren, dat ontwikkelingstrauma een fundamentele impact kan hebben op je vermogen om je DMN te reguleren. Die schade zal vaak al (met Gabor Maté’s Scattered Minds in gedachten) in je eerste 2 levensjaren plaats hebben gevonden, en zich in de jaren daarna kunnen hebben verdiept.

Nieuw onderzoek bevestigt inderdaad: vroegkinderlijk trauma verhoogt mind wandering, leidt tot een ontregeld DMN, en tast het schakelen tussen netwerken aan.

• Recent onderzoek laat zien dat mensen met meer vroegkinderlijk trauma vaker zowel bewuste als spontane mind wandering ervaren (zie hier).
• Neuro-imaging studies hebben verder aangetoond dat vroegkinderlijk trauma leidt tot disregulatie van het Default Mode Network (zie hier).
• Tegelijkertijd blijkt dat […] beschadiging van het SN – zoals kan optreden na traumatische ervaringen – leidt tot falende DMN-deactivatie en verminderde schakeling tussen netwerken (zie hier).
• Uit het onderzoek van Rakesh en collega’s blijkt dat jongeren die vroeger mishandeling of verwaarlozing meemaakten, meer verbindingen aanleggen binnen het SN van hun hersenen – een teken dat dit netwerk zich na trauma anders ontwikkelt.
• Onderzoek toont ook aan dat het SN als ‘schakelaar’ bij zware mentale inspanning de verbindingen met het DMN en het executive netwerk versterkt. Als deze werking door trauma ontregeld raakt, kan de balans tussen dagdromen en gefocust werken ernstig verstoord worden (zie hier).

Deze bevindingen bevestigen dus dat ontwikkelingstrauma het schakelen tussen CEN en DMN – en daarmee de controle over mind wandering – bij mensen met ADHD verstoort. Hoewel er nog geen onderzoek is geweest dat de drie fenomenen expliciet in één studie integreert, is het zo ook al aannemelijker dat vroegkinderlijk ontwikkelingstrauma (Gabor Maté) en ‘vervolgschade’ het mind wandering/schakelprobleem bij ADHD ook inhoudelijk, wat ons DMN bezighoudt, belast.

ADHD als noodlot – op dieper niveau?

De volgende vraag die we ons moeten stellen is: betekent een ADD-diagnose dan dat je een blijvende beperking hebt? Nu dan met een gehandicapte schakelfunctie als reden?

Dat zou je eruit op kunnen maken. Al dit onderzoek suggereert nog steeds dat ADHD en de bijbehorende afwijkende schakeling niet-functioneel of ‘afwijkend’ is. Iets waar je vanaf zou willen, zou moeten willen ‘normaliseren’. Ook kan de indruk ontstaan, dat je die afwijkende schakeling niet meer kán herstellen als je eenmaal volwassen bent – niet anders dan tijdelijk en kunstmatig door medicatie.

Zeker niet! Er zijn juist ook in dit onderzoek voldoende aanknopingspunten voor een positief verhaal. Vandaar de titel: Perspectief vóór ADD – op iets als heling. Een perspectief dat helpen kan om mensen met ADHD meer in hun kracht te zetten. Vanuit het besef dat wij nu eenmaal beschikken over creativiteit en een lerend, zelfhelend vermogen, dat tot veel in staat is.

Daarvoor is het wel van belang om na te gaan of heling vanuit het mind wandering perspectief überhaupt denkbaar en mogelijk is – en wat dat dan kan zijn.

Mind wandering: perspectief op heling?

Dit zou moeten betekenen: alsnog beter kunnen leren schakelen. Kun je je DMN en CEN alsnog beter (samen) laten werken? Het antwoord daarop is: ja – tot op zekere hoogte – en dat heeft te maken met het aanpassingsvermogen van het brein.

Zo blijkt uit onderzoek uit 2014 (!) van het MIT, dat zo’n 40% van onderzochte volwassenen die als kind de diagnose ADHD hadden gehad en die “significantly improve[d] by the time they reach[ed] adulthood, even without treatment, show[ed] a restoration of the reciprocal relationship between the two networks.” (zie hier – en hier voor de onderliggende bron).

Ook als volwassene kun je daar nog invloed op uitoefenen.

Tot op zekere hoogte natuurlijk. De onderliggende gevoeligheid blijft. Niet alleen positief, voor een stortvloed van ideeën en associaties. Juist ook voor innerlijke druk, in het geval van stress of heftige emoties, of voor vermeende afwijzing of uitsluiting. Je zal bij dat laatste gewoon geduldiger met jezelf moeten zijn, en harder moeten werken in het opvangen daarvan.

De verbindingen en schakelingen in je hersenen stoppen immers nooit met veranderen, aanpassen, leren. De meeste groei en ontwikkeling vindt weliswaar plaats in je jeugd, en dan gaat het ook veel sneller. Maar tot op hoge leeftijd blijven je hersenen zich aanpassen. We noemen dit vermogen van ons brein neuroplasticiteit (meer daarover in ADD en de kracht van unfocus).

Therapeutische toepassingen

Hoe zou je dan in therapie aan je schakelvermogen (én je neuroplasticiteit) kunnen werken? Of je kind of leerling kunnen ondersteunen? En/of ook jezelf trainen? Ook daarvoor geeft het onderzoek dat aan het Mind Wandering Perspectief ontsproten is, aanknopingspunten.

Overigens, een breder perspectief op heling, dat dat vanuit de Mind Wandering Theorie omsluit, lees je in Échte aandacht: een Queeste naar Heling bij ADD.

Zo heeft de theorie geleid tot onderzoek naar concrete therapeutische interventies die voor dit begrip van ‘helen’ relevant zijn gebleken:

• Mindfulness-gebaseerde behandelingen blijken een groot positief effect te hebben op ADHD-lastigheden (zie hier en hier)
• Neurofeedback, training gericht op het DMN laat positieve resultaten zien bij kinderen (zie hier en hier).
• Metacognitieve Therapie (MCT) helpt mind wandering bij kinderen met ADHD te verminderen. (zie hier).

Hetgeen een combinatie veronderstelt van sessies enerzijds en mentale training en zelfbeoefening anderzijds.

Mind wandering in de therapeutische praktijk

Al met al vindt een meer psychotherapeutische en psychosociale benadering bij ADHD geleidelijk meer navolging. Het jammere is dat die deels blijft steken in modernere varianten van cognitieve gedragstherapie, zoals MCT en Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT).

Wat veelal ontbreekt is aanpak van de trauma-component en het onderwerp emotie-regulatie. Hier zal zeker meer onderzoek (en navolging) moeten komen.

Hoe sluit mijn Queeste-benadering hierop aan?

Toch bieden die praktijk en wetenschappelijke onderbouwing, hoewel nog in ontwikkeling,  al wel een referentiekader voor hoe ik werk. Zo lijkt de benadering die ik ontwikkelde met Zijnsoriëntatie – de Queeste – op een combinatie van mindfulness en MCT, maar dan anders (en rijker).

Deze belangrijkste ingrediënten hiervan zijn:

• Mindfulness-gebaseerde meditatie – door je aandacht te richten op je lichaamssensaties en gevoelens;
• Introspectie en innerlijk werk (dieptewerk) in sessies en het aanleren van zelfbegeleiding – gericht op traumaverwerking, emotieregulatie en integratie (heling); en
• Je verbeelding aanspreken – onder andere door het gebruiken van geleide visualisaties en het stimuleren van artistieke zelfexpressie.

Hieronder lopen we deze ingrediënten nog even na, en leggen daarbij de relatie met Mind Wandering en de schakelfunctie. Typisch betreft het namelijk methodieken en training waarbij je beide netwerken (DMN, CEN) moeten laten samenwerken.

Trainen van je aandachtspier

We beginnen typisch met het trainen van je ‘aandachtspier’ door je vriendelijke aandacht telkens weer naar je lichaamssensaties en gevoelens te brengen. Een vorm van mindfulness.

Hierdoor blijf je meer in het hier en nu, ontdek je wat je afleidt, en groeit je vermogen om op een ontspannen en accepterende manier emoties te verdragen en te reguleren. Hetzelfde voor je aandacht en aanwezigheid (presentie).

Bovendien train je zo, zoals ik al suggereerde, om het DMN en het CEN synchroon te gebruiken en te sturen (of juist niet te sturen). Zoals door met gerichte aandacht (CEN) de binnenwereld van je lichaamssensaties, gevoelens en weggestopte kinddelen (DMN) in te gaan.

Een snelle scan van wetenschappelijk onderzoek bevestigt dat dit zo werkt. Zo concludeert Perplexity: “Wetenschappelijk bewijs toont overtuigend aan dat mindfulness- en meditatiepraktijken de hersenen herbedraden via het DMN, CEN en SN. Door DMN-dominantie te temperen, CEN-controle te versterken en SN-schakelfuncties te optimaliseren.” Daar kom ik graag in een toekomstig artikel op terug.

Zelfbewustzijn

Dat vermogen is vervolgens belangrijk als we in therapie de manier waarop je reageert, denkt en voelt onderzoeken. Ook dan gebruiken we het spoor van je gevoelens en lichaamssensaties – als toegangspaden tot onverwerkte pijn en afgesplitste kinddelen in jezelf. Opdat deze geheeld kunnen worden. We noemen dit dieptewerk.

Dieptewerk is wel wat anders dan metacognitieve therapie, maar op het punt van ‘weten wat er in je gebeurt’ wel vergelijkbaar.

In de context van ADHD richt MCT zich specifiek op het controleren van afleidende gedachten (naast het trainen van vaardigheden als plannen, organiseren, tijdsmanagement).

Bij dieptewerk zien we van vaardigheidstraining en het ‘controleren’ af. Het beter kunnen reguleren volgt geleidelijk ‘vanzelf’ dankzij:

• groeiende bewustwording van wat je (veel onbewust) afleidt, of je laat ‘ontsporen’ in heftige emoties, ‘numbness’ of onrust, juist door te voelen en …
• erbij te blijven: het vermogen de onderliggende pijn dan te verdragen; en daarbij, zoals gezegd
• afgesplitste en teruggetrokken traumadelen (kinddelen, ‘weeskinderen’) te ontmoeten, te omarmen en te integreren.

Hierbij telt niet alleen het helende effect, maar ook het aanzetten van nieuwe verbindingen tussen onverwerkte emoties/ervaringen (je limbische systeem), DMN en bewustzijn (prefrontale cortex). Naast het trainen van de samenwerking tussen DMN en CEN.

Mind wandering en Creativiteit

Een tweede verband (naast vroegkinderlijk trauma; de visie van Gabor Maté) dat ik eigenlijk al snel legde vanuit de Mind Wandering theorie, was met Creativiteit.

Het psychologisch-neurologisch onderzoek naar creativiteit van met name Scott Barry Kaufman legt óók een direct verband met het DMN en de schakeling tussen DMN en CEN.  Lees bijvoorbeeld The Creative Brain is Wired Differently, een onderzoek óók uit 2018!

Enerzijds leggen zij een direct verband tussen creativiteit en verbeelding met het DMN, dat zij het “imagination network” noemen.

Anderzijds tonen zij aan dat buitengewoon creatieve mensen in staat zijn om dynamisch te switchen tussen spontane (DMN) en gecontroleerde (CEN) processen. Zo beide netwerken effectief te kunnen laten samenwerken.

Creativiteit als Gave bij ADD

Laat onderzoek vanuit de Mind Wandering gedachte- en onderzoekstroom nu ook aantonen dat ADHD en creativiteit met elkaar samenhangen.

Allereerst bevestigen meerdere studies verbanden tussen ADHD en creativiteit:

• Volwassenen met ADHD rapporteren meer real-world creative achievements (zie hier, hier en hier)
• Kinderen met ADHD presteren beter op divergent thinking-taken (zie hier en hier)
• Tot 40% van zeer creatieve kinderen toont verhoogde ADHD-symptomen (zie hier)

De link tussen ADHD en creativiteit lijkt te maken te hebben met de andersoortige bedrading die aan beide ten grondslag ligt: de schakelfunctie van het SN. Daardoor hebben mensen met ADHD:

• Minder filters in hun hoofd, waardoor je sneller opvallende of onverwachte verbanden ziet (zie hier en hier).
• Een breder denkkader, doordat je brein actiever is in de (DMN) stand waarin je fantaseert en associeert (zie hier en hier).
• Een meer open (‘defocused’) aandacht, waardoor je dingen opmerkt waar anderen misschien overheen kijken — en dat kan tot nieuwe ideeën leiden (zie hier en hier).

Het verschil is alleen, dat mensen met ADD makkelijk of doorgaans tekortschieten in het dynamisch met elkaar laten samenwerken tussen beide netwerken. Creativiteit overkomt ze eerder, of ontspoort in eindeloosheid.

Jezelf een dienst bewijzen

Dat vermogen tot wat we maar synchrone creativiteit noemen blijkt nu ook getraind te kunnen worden. Je kunt jezelf deze meer dynamische en interactieve switching aanleren en gebruiken. Bijvoorbeeld door:

• Werken in sprints, afgewisseld met ‘de geest verzetten’ (zie het volgende punt). Korte focusblokken voorkomen dat de DMN ruim tijd krijgt om weg te zweven en je bent er eerder bij als het gebeurt, om jezelf bij te sturen (of de vrije hand te geven).
• Regelmatig de geest verzetten, door doelbewust en regelmatig ‘tussendoor’ even te wandelen of te mediteren, koffie te zetten of een (huishoudelijk) klusje te doen, maar ook door er een nachtje over slapen, helpen om jezelf de tijd en ruimte geven om tot nieuwe ideeën te komen. Iets wat met krampachtig doorwerken vaak niet lukt.
• Dagdroom-ideeën meteen opschrijven: leg altijd een notitie­boekje naast je bijvoorbeeld. Zo maak je van spontane hersensprongen een creatief archief in plaats van afleiding.
• Externe triggers gebruiken: muziek, geur of een vaste bureaulamp als “aan-signaal” kunnen je SN helpen om terug naar de taakstand te schakelen.
• Beloning van je creatieve output: uit onderzoek blijkt dat mensen met ADHD floreren als er directe beloning of competitie is. Zet kleine beloningen voor jezelf in om focus en creatief vuur te combineren.

En niet te vergeten: door creatieve zelfexpressie in welke vorm dan ook (schilderen, fotograferen, beeldhouwen, muziek maken, verhalen schrijven). Zo train je ook je vermogen om je DMN meer bewust in te zetten en tegelijk focus (CEN) te houden. En al doende beide netwerken met elkaar te laten samenwerken.

Voor meer tips: zie ADD aan het werk, Motivatie en emotie bij ADD en Creativiteit en ADD.

Naar een Vrije Versie van ADD

Al met al betekent heling van ADD dus niet normaliseren, maar ontgroeien/dóórgroeien. Doorgroeien naar een Vrije Versie van je “Wandering Mind”, vanuit de speelsheid en creativiteit die daarin besloten liggen.

Vanuit het Mind Wandering Perspectief kunnen we stellen, dat je een vrije versie van je ADD kunt ontwikkelen door:

1. je schakelfunctie annex DMN te zuiveren van trauma-responses (trauma-heling) en te werken aan je vermogen tot emotieverwerking en -regulatie. Zo bewerkstellig je innerlijke rust en zelfbewustzijn. En daarnaast:
2. bewust je potentie tot synchrone creativiteit – dynamische switching en schakeling tussen je CEN en DMN – aan te spreken en te trainen.

Met andere woorden: ADD, en de kostbaarheid (Zijnskwaliteiten) van Creativiteit en Speelsheid die daarin verscholen gaat, is vooral iets dat bevrijd mag worden.

Jammer dat op dit vlak de research vanuit het Mind Wandering Perspectief nog beperkt is. De mogelijkheid van “ADD ontgroeien” door dóór te groeien naar synchrone creativiteit wordt helaas nog te weinig gezien. Waarschijnlijk vanuit de beperkende gedachte dat AD(H)D toch vooral een handicap is. Maar wat niet is kan natuurlijk nog komen.

Voorlopig ben ik echter meer benieuwd hoe die Vrije Versie iedere “Wandering Mind” weer AnDDers laat zijn.

© Gerphil Kerkhof | augustus 2025

Tot slot

Het plaatje bovenaan dit artikel toont een muurschildering naast een getralied raam. Je vindt het bij de toegangsdeur tot de kerk van het Klooster van de Heilige Transfiguratie van God in Bulgarije. Achteraf is het een veelbetekenend beeld gebleken, dat mij onbewust (be)geleid heeft in het schrijven van dit artikel. Met name bij het, in het licht van het Mind Wandering onderzoek, extraheren van de betekenis van ‘heling’ van ADD – de transfiguratie (gedaanteverandering) ervan tot zeg maar de Vrije Versie ervan.

Benieuwd naar wat ik voor je kan betekenen met betrekking tot het vrij maken van jouw ADD? Neem dan contact met mij op via het contactformulier.